U srcu Nacionalnog parka Kozara, na mjestu gdje se isprepliću prirodna ljepota i svjedočanstva istorijske borbe naroda za slobodu smješten je monumentalni spomenik koji simbolizuje otpor, stradanje i heroizam tokom Drugog svjetskog rata.
Kozara – planina otpora i patnje
Tokom Drugog svjetskog rata, Kozara je bila jedno od ključnih uporišta Narodnooslobodilačke borbe. U poznatoj Kozarskoj ofanzivi 1942. godine, hiljade boraca i civila izgubilo je živote, a brojni su deportovani u logore. Ova planina postala je simbol otpora protiv fašizma, ali i trajne rane koju nosi narod Potkozarja.
Kao vječni podsjetnik na taj period, na Kozari je 1972. godine podignut impresivan spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora, djelo vajara Dušana Džamonje. Spomenik se nalazi u okviru memorijalnog kompleksa koji obuhvata i memorijalni zid sa imenima boraca i civila, kao i memorijalni muzej.
Gradnja spomenika
Nakon završetka Drugog svjetskog rata, prostor Kozare proglašen je Nacionalnim parkom i pretvoren u jedinstven memorijalni kompleks, posvećen herojima i žrtvama kozarske epopeje.
Centralni dio kompleksa čini monumentalni spomenik, djelo čuvenog vajara Dušana Džamonje. Njegova izgradnja trajala je od 1971. do 1972. godine, a u radovima je učestvovalo više od 3.000 društvenih aktivista. Izvođač radova bilo je zagrebačko preduzeće “Tehnika”, poznato i po izgradnji spomenika žrtvama fašizma u Jasenovcu.
Za izgradnju spomenika na Mrakovici utrošeno je preko 1.000 tona cementa, 4.000 kubnih metara agregata, 200 kubnih metara oplate i 200 tona armiranog čelika.
Spomenik je podignut zahvaljujući dobrovoljnim prilozima više od 400.000 građana, 1.350 pravnih subjekata, kao i značajnoj podršci ljudi iz dijaspore. Svečano otvaranje spomenika održano je 10. septembra 1972. godine, a ceremoniji je prisustvovao i tadašnji predsjednik SFRJ Josip Broz Tito.
Uloga spomenika danas
U vremenu kada se istorija često prepravlja, a kolektivno pamćenje sve više potiskuje, spomenik na Kozari ostaje kao simbol zajedničkog stradanja i otpora fašizmu. Svake godine, hiljade posjetilaca dolaze kako bi odali počast poginulima, a manifestacije poput „Kozarskog zbora“ okupljaju potomke boraca, antifašiste, ali i turiste.
Pored istorijskog značaja, Kozara se razvija i kao turistička destinacija, što dodatno komplikuje balans između očuvanja memorijalnog karaktera i turističke ponude. Nacionalni park Kozara ulaže u razvoj ekoturizma, biciklističkih staza, vidikovaca i smještajnih kapaciteta, što privlači posjetioce, ali istovremeno otvara pitanja o granicama komercijalizacije memorijalnih prostora.
Zaključak
Spomenik na Kozari nije samo betonska konstrukcija – to je vječni svjedok jednog od najmračnijih, ali i najčasnijih perioda u istoriji naroda ovog kraja. Njegova budućnost mora biti pažljivo planirana, uz uključivanje svih zainteresovanih strana: stručnjaka, lokalne zajednice, preživjelih, potomaka, ali i šire bosansko-hercegovačke javnosti.
Samo tako se može očuvati istinsko značenje koje Kozara nosi – da se ne zaboravi.
A.I., Prijedor24.com
